Teucrium scorodonia syn:

• Monochilon cordifolius
• Scorodonia heteromalla
• Scorodonia scorodonia
• Scorodonia solitaria
• Scorodonia sylvestris
• Scorodonia trivialis
• Scorodonia vulgaris
• Teucrium salviifolium
• Teucrium sylvestre

czyli na nasze – Ożanka nierównoząbkowa

W literaturze można ją spotkać pod nazwami: Wood Sage, Large-leaved Germander, Hind Heal (lecząca łanie), Ambroise, Garlic Sage, Gypsy’s Baccy (cygańska tabaka).

To Zielok, często spotykany przeze mnie w Południowozakościelnych zagajnikach, w zaroślach i w tutejszych lasach o luźnym poszyciu. Należy do rodziny Jasnotowatych. Występuje głównie wokół basenu Morza Śródziemnego (Afryka Północnej oraz Europa Południowej) oraz w Europie i Środkowej. W Polsce występuje bardzo rzadko i występuje tylko na Pomorzu Zachodnim oraz na Dolnym Śląsku. Czasem jest lokalnie zawlekana głównie przez uprawę jako kwiat rabatowy (Teurcium scorodonia var. crispa). W Polsce najczęściej występuje Ożanka właściwa syn. karbowana (Teucrium chamaedrys), Ożanka czosnkowa (Teucrium scordium), Ożanka pierzastosieczna (Teucrium botrys), Ożanka alpejska (Teucrium montanum) oraz Ożanka pirenejska (Teucrium pyrenaicum).

Jest to wieloletnia roślina krzewiasta o wysokości około 30÷50 cm, charakteryzujący się zielonkawożółtymi kwiatami z koroną około dwukrotnie dłuższą od kielicha, o krótkich włosach i skąpym ogruczoleniu (lub ich całkowitym braku). Ze swoimi pomarszczonymi liśćmi i jednostronnymi kwiatami ma bardzo charakterystyczny wygląd i nie można go pomylić z jakimkolwiek innym gatunkiem. To roślina o wyprostowanych i rozgałęzionych pędach, które z wiekiem stają się fioletowobrązowe. Pędy są kwadratowe, z krótkimi włoskami skierowanymi w dół. Liście ogoniaste, nieregularnie ząbkowane, trójkątnojajowate do podłużnego, lekko pomarszczone. Kwiatostan składa się z jasnozielonych lub żółtawych kwiatów, zwróconych w ten sam sposób, każdy z czterema pręcikami z czerwonawymi lub fioletowymi nitkami.

Ożanka jest żywicielem różnych owadów, w tym chrząszczy, pluskwiaków, much, błonkówek, ponad dwudziestu gatunków ćmy i pół tuzina mikrociem. Jest to roślina bardzo ważna w cyklu życiowym rzadkiego motyla Przeplatki atalia (Melitaea athalia). Kwiaty bogate w nektar przyciągają wiele gatunków pszczół, trzmieli i innych zapylaczy. Jej nasiona stanowią pokarmu wielu gatunków drobnych ptaków.

Dawniej używano Ożankę do klarowania brzeczki piwnej – w przeciwieństwie do chmielu, gdzie używa się wyłącznie szyszek, ożanka stosowana jest jako całe ziele. Piwo nabiera wówczas niezwykłego, soczyście zielonego koloru no i tu zaczynają się schody. Owszem są piwosze preferujący klasyczny bursztynowy napitek, są też tacy uwielbiający jego słomkową barwę lub wręcz mętny trunek jednak wielu wciąż ma opory by żłopać piwo w kolorze żaby… To stało się głównym powodem, ze Ożankę zastąpiono obecnie chmielowymi szyszeczkami. Jednak smakosze piwa ożankowego cenią sobie je ze względu na spore właściwości uspokajające, wprawiające w dobry nastrój i pozbawione działania nasennego jakie ma typowe piwo chmielowe. Dodatkowym problemem są diterpeny neoklerodanowe, występujące w znacznych ilościach w Salvia divonorum i odpowiedzialne za doznania halucynogenne stąd też niektóre kraje nie zezwalają na komercyjne warzenie piwa klarowanego i aromatyzowanego tym ziołem.

Wiele gatunków rodzaju Teucrium posiada właściwości lecznicze, m.in. przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwgorączkowe, moczopędne i hipoglikemiczne przez co są szeroko stosowane w etnomedycynie krajów gdzie występuje natywnie ten gatunek. We Włoszech i na Korsyce istnieją plantacje dostarczające surowiec do produkcji olejku eterycznego. Roślina cechuje się delikatnym czosnkowym zapachem i stąd pochodzi nazwa „scorodonia” (od greckiego słowa „Σκόρδο” oznaczającego czosnek). Nazwa rodzajowa „Teucrium” została nadana przez Linneusza – część badaczy uważa, że nazwa ta została zasugerowana ziołem, o której Dioskurydes wspominał jako pierwszy zastosowana lek ziołowy przez Teukrosa (Teucer). Teucer był najlepszym łucznikiem achajskim w wojnie trojańskiej, synem Telamona, króla wyspy Salamis. Jego przyrodni brat Aias uleczył z użyciem tej rośliny rany zadane Teucerowi przez Hektora, który później zgładził Aiasa. Po powrocie do Salamis Teucer został wygnany przez ojca, gdyż nie uchronił brata przed śmiercią. Część badaczy jednak uważa, że Linneusz nazwał rodzaj na cześć swego przyjaciela botanika medycznego – doktora Teucera.

Teraz czas na surowiec – jest nim całe ziele zbierane w okresie kwitnienia (Lipiec a w niektórych rejonach aż do początku Września).

Liście i kwiaty Teucrium scorodonia znane są ze swoich właściwości ściągających, antyseptycznych, wykrztuśnych i poprawiających trawienie. Właściwości te związane są głównie z obecnością olejków eterycznych bogatych w węglowodory seskwiterpenowe. Szczególnie ważnymi składnikami tej grupy metabolitów są β-kariofilen (25,2%) i germakren (26,4%). Wiadomo, że β-kariofilen jest selektywnym agonistą receptora kannabinoidowego typu 2 (CB2), które to receptory mogą być celem w leczeniu depresji i lęku. Ponadto kariofilen hamuje rozwój pasożytów Trypanosoma cruzi i Leishmania brasiliensis. Germakren-B wykazuje właściwości przeciwgrzybicze, przeciwdrobnoustrojowe i owadobójcze. Oprócz olejku eterycznego w surowcu zidentyfikowano wiele innych metabolitów, takich jak diterpenoidy, kwas kawowy, kwas ursolowy oraz flawonoidy.

Ożanki są ziołami o wielokierunkowym działaniu. Stosowane jako środek czyszczący krew i odtruwający, moczopędny, posiadający właściwości hepatoprotekcyjne. Dottore zwraca uwagę, ze Ożanka karbowana sprawdza się jako zioło wspomagające odchudzanie. Ożanki posiadają właściwości wzmacniające, odżywcze i przeciwreumatyczne (dawno zapomniana Ożanka czosnkowa – Teucrium scordium stosowana przez kilka wieków do leczenia Podagry). Najsilniejsze właściwości powiązane są z leczeniem chorób skórnych na tle zaburzeń metabolicznych, zatruć, marskości i zapalenia wątroby, reumatyzmu, blednicy, podagry. Okłady (naparu, macerat) przyśpieszają gojenie ran; okłady zastosowane na. na oczy znoszą uczucie „piasku w oczach”, opuchnięcia i obrzęki powiek. Ziele ożanki stosowane jest także w łagodzeniu kaszlu i kataru. Zioło znajduje wiele zastosowań – ropień okołomigdałkowy, ból gardła, problemy z nerkami i pęcherzem. W przewlekłym reumatyzmie i ataku dny moczanowej jest doskonałym ziołem uzupełniającym stosowanie innych surowców zielarskich. Świeża papka ziela Ożanki, Żywokostu i Jakubka doskonale wpływa na gojenie się trudnych i jątrzących się ran, ułatwia oczyszczanie starych ran i uciążliwych stanów zapalnych w dowolnej części ciała. W zielarstwie brytyjskim suszone i sproszkowane liście zażywane w formie (Gypsy’s Baccy) tabaki w leczeniu polipowatości jamy nosowej i zatok. W domowej praktyce zielarskiej (Home Herbalism) znajduje zastosowanie w leczeniu schorzeń skóry, gorączce i przeziębieniu.

Świat medycyny arabskiej od dawna stosuje wiele gatunków Ożanek. Współczesna nauka intensywnie bada zarówno skład jak i precyzyjne właściwości wraz z możliwościami szerszego zastosowania następujących gatunków występujących na obszarze Azji mniejszej i Bliskiego Wschodu. Współczesne publikacje badań nad ziołami tego rodzaju pochodzą właśnie z krajów arabskich.

• Teucrium alyssifolium
• Teucrium brevifolium
• Teucrium capitatum
• Teucrium flavum
• Teucrium montanum
• Teucrium pestalozzae
• Teucrium pollium
• Teucrium royleanum
• Teucrium stocksianum
• Teucrium yemense

Teraz odrobina recept:

By uzyskać napar należy jedną łyżkę surowca rozdrobnionego (suchego lub świeżego ) zalewa się wrzątkiem i pozostawia na ok 20 minut pod przykryciem. Kiedy jest potrzeba stosuje się dwa lub trzy razy dziennie.

Dla wykonania odwaru stosuje się identyczne proporcje i dawkowanie (UWAGA – gotować dłużej niż 5 minut).

Napar i odwar dosładza się najlepiej miodem ze względu na sporą gorycz.

Zarówno napary jak i odwary warto stosować doustnie i zewnętrznie przy trądziku, w łagodzeniu objaw atopowego zapalenia skóry.

Co ciekawe – ziółeczko może być już stosowane u dwulatków (z uwzględnieniem przeliczenia dawki naparu wg wagi dziecka).

Niestety, jak to od jakiegoś czasu zazwyczaj bywa – biuraliści EMA kombinują jak tu by znów uszczuplić pulę ziółek dozwolonych do stosowania. Opierając się na badaniach in vitro wykazujących hepatotoksyczność wielu związków roślinnych stwierdzili co diterpeny neoklerodanowe, związane z hepatotoksycznością powinny eliminować surowiec z użytku. Związki te owszem, występują w niewielkich ilościach w Ożance lecz występują TAKŻE w wielu innych ziołach (Teucrium marum, Scutellaria altissima, Ajuga reptans, Ajuga chamaepytis, Salvia splendens)… a także w propolisie (sic!).

Cóż – leży sensowność podobnych „Dekretów EMA” powstających niczym przysłowiowe Grzyby po Deszczu w oparciu wyłącznie na badaniach z użyciem izolowanych substancji (zazwyczaj w znacznie wyższych stężeniach niż w surowcu) na hodowle komórek w większości zwierząt laboratoryjnych, najczęściej gryzoni.

Czy jest to rozsądne ?.. pozostawiam Wam pod rozwagę.